Disclaimer: Bài viết này được CASK dịch và biên soạn lại từ nguồn gốc của Rebecca Knight – Harvard Business Review (2017). Mọi nội dung, số liệu và quan điểm thuộc về Harvard Business Review. CASK chỉ cung cấp bản dịch để tham khảo và không chịu trách nhiệm về tính chính xác hay đầy đủ của nội dung gốc.
1. Vì sao người không học tài chính vẫn cần hiểu tài chính
Nhiều người thấy tài chính là thứ “khó nhằn” chỉ dành cho kế toán, nhà đầu tư, hoặc giám đốc. Nhưng thực ra, tài chính là ngôn ngữ của doanh nghiệp. Nếu bạn không nói được ngôn ngữ này, bạn sẽ bị loại khỏi những cuộc thảo luận quan trọng. Theo Richard Ruback, giáo sư tại Trường Kinh doanh Harvard chia sẻ:
“Nếu bạn có thể nói ngôn ngữ của tiền, bạn sẽ thành công hơn.”
Khi bạn đề xuất một ý tưởng hay một chiến lược mới, bạn phải chứng minh rằng nó có lợi nhuận, khả thi, và mang lại giá trị lâu dài. Các lãnh đạo luôn muốn thấy mô hình đơn giản thể hiện doanh thu, chi phí, lợi nhuận và dòng tiền. Nếu bạn không hiểu những điều này, bạn khó có thể thuyết phục được họ.
Joe Knight, chuyên gia tài chính và đồng tác giả cuốn Financial Intelligence, thậm chí nói thẳng rằng thiếu kiến thức tài chính là rào cản cho sự nghiệp. Bạn sẽ không được giao quản lý dự án hay thăng tiến nếu không hiểu cách công ty kiếm tiền và chi tiêu.
2. Bước đầu tiên: Đừng sợ tài chính
Nhiều người tránh học tài chính vì nghĩ rằng “mình dốt toán.” Nhưng theo Ruback, tài chính không phải khoa học tên lửa. Ông ví nó như trò bóng chày: bạn chỉ đang “đếm điểm” để biết doanh nghiệp đang thắng hay thua. Joe Knight nói thêm:
“Tài chính chỉ là cộng, trừ, nhân, chia – không có phép màu nào cả.”
Vì vậy, điều đầu tiên bạn cần làm là thay đổi thái độ. Tài chính không đáng sợ – nó chỉ là cách tổ chức đo lường hiệu quả hoạt động của mình.
3. Học ngôn ngữ tài chính
Tài chính có nhiều thuật ngữ nghe “rối rắm”: EBITDA, NPV, dòng tiền, biên lợi nhuận, chi phí vận hành... nhưng thực ra chúng đều xoay quanh một câu hỏi: “Doanh nghiệp có đang kiếm tiền không?”
Hãy bắt đầu học từng khái niệm một. Có thể:
Tham gia lớp học tài chính trực tuyến hoặc tại trung tâm.
Đọc sách nhập môn tài chính.
Hoặc đơn giản là tra Google từng thuật ngữ khi gặp chúng.
Điều quan trọng là chủ động tìm hiểu. Đừng chờ ai dạy bạn. Một cuốn sách hoặc khóa học nhỏ có thể thay đổi cách bạn nhìn về công việc hàng ngày.
4. Làm quen với báo cáo tài chính của công ty
Muốn hiểu công ty vận hành ra sao, hãy nhìn vào bảng cân đối kế toán (balance sheet)và báo cáo kết quả kinh doanh (income statement).
Hãy thử:
Lấy một bản báo cáo thực tế.
Ghi lại hoặc nhập số liệu vào bảng tính.
Tự phân loại: tiền đến từ đâu, chi cho việc gì, lợi nhuận còn lại bao nhiêu.
Chuyển các con số thành phần trăm để dễ thấy tỉ trọng.
Khi làm như vậy, bạn sẽ “nhìn thấy” bức tranh tài chính toàn cảnh – thay vì chỉ thấy những con số khô khan.
5. Hiểu các chỉ số quan trọng
Mỗi công ty có cách đo thành công riêng, nhưng thường có bốn nhóm chỉ số cơ bản:
Lợi nhuận (Profitability): công ty kiếm được bao nhiêu tiền so với chi phí.
Đòn bẩy tài chính (Leverage): công ty vay nợ nhiều hay ít.
Thanh khoản (Liquidity): công ty có đủ tiền để trả các khoản ngắn hạn không.
Hiệu quả hoạt động (Operational efficiency): công ty có sử dụng tài sản hiệu quả không.
Mỗi ngành còn có thêm các tỷ lệ đặc thù, ví dụ: doanh số/mét vuông trong bán lẻ, hoặc chi phí vận hành mỗi đơn hàng trong logistics. Hãy đọc báo cáo quý của công ty hoặc nghe buổi họp kết quả kinh doanh, bạn sẽ hiểu công ty đánh giá mình bằng những chỉ số nào.
6. “Chơi” với con số
Khi đã hiểu cơ bản, hãy bắt đầu thử nghiệm với các kịch bản “nếu như”.
Ví dụ:
Nếu giá bán tăng 5%, lợi nhuận thay đổi thế nào?
Nếu chi phí vận chuyển giảm 10%, công ty tiết kiệm bao nhiêu?
Nếu doanh thu không đạt kế hoạch, điều gì bị ảnh hưởng?
Đây không phải để “dự đoán tương lai”, mà để bạn hiểu mối liên hệ giữa các yếu tố tài chính. Những người làm kinh doanh giỏi đều “chơi” với con số hàng ngày để biết rủi ro ở đâu, biên lợi nhuận ra sao, và đâu là giới hạn cho phép sai sót.
7. Tìm một người cố vấn tài chính
Cách nhanh nhất để học là hỏi người có kinh nghiệm.
Hãy tìm một quản lý tài chính hoặc trưởng phòng vận hành trong công ty – người sẵn sàng chỉ cho bạn hiểu từng con số, từng bảng báo cáo.
Bạn có thể nhờ họ xem lại mô hình bạn làm, cùng phân tích giả định. Khi hai người so sánh kết quả, bạn sẽ thấy điểm khác biệt trong cách nghĩ – và học được nhiều điều.
8. Biến tài chính thành chuyện cá nhân
Nếu bạn thấy việc học tài chính khô khan, hãy nhìn theo cách khác: hiểu tài chính là vấn đề sống còn. Theo Joe Knight nói:
“Mỗi khi bạn được trả lương, công ty giảm lợi nhuận. Vậy bạn có thể làm gì để công ty kiếm lại số đó – hoặc nhiều hơn?”
Hãy coi mình như một “phiên bản thu nhỏ” của báo cáo lời lỗ (P&L):
Bạn mang lại giá trị gì?
Bạn giúp tăng doanh thu hay giảm chi phí?
Bạn đang giúp công ty hiệu quả hơn ra sao?
Điều này khiến công việc của bạn có ý nghĩa hơn – và giúp bạn được đánh giá cao hơn trong tổ chức.
9. Tóm tắt nhanh – những điều nên và không nên
Nên:
Học lớp tài chính cơ bản (trực tuyến, tại trung tâm hoặc nội bộ công ty).
Đọc báo cáo tài chính hàng quý để hiểu công ty vận hành ra sao.
Thử “chơi” với số liệu và kịch bản giả định.
Không nên:
Tự ti vì “mình dốt toán” – vì tài chính đơn giản hơn bạn nghĩ.
Học một mình – hãy có người hướng dẫn.
Xem nhẹ vai trò của tài chính trong sự nghiệp.
10. Hai câu chuyện thực tế
Câu chuyện 1: Học từ đồng nghiệp tài chính
Larry Dunivan – giám đốc doanh thu của công ty phần mềm Ceridian – từng sợ khi phải làm việc với các khái niệm như EBITDA hay giá trị doanh nghiệp. Anh hợp tác với đồng nghiệp trong phòng tài chính để hiểu mô hình, thử thay đổi các giả định, xem yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất. Dù không phải dân kế toán, anh dần hiểu sâu cách công ty tạo giá trị.
Câu chuyện 2: Tự học qua thực hành và dữ liệu thật
James Pieper – giám đốc kế toán của TransUnion – tự làm lại các báo cáo trong Excel để hiểu cấu trúc tài chính của công ty. Anh nhờ đồng nghiệp giải thích các chỉ số, so sánh số liệu với 25 công ty cùng ngành, và dần nắm rõ cách đo lường thành công. Sau này, anh còn dạy lại cho đồng nghiệp về tài chính, giúp họ hiểu vai trò của mình trong “bức tranh lớn”.
Kết luận
Tài chính không chỉ là những con số – đó là câu chuyện của doanh nghiệp, được kể bằng ngôn ngữ của tiền bạc. Khi bạn hiểu nó, bạn không chỉ biết “công ty đang lãi hay lỗ”, mà còn hiểu tại sao điều đó xảy ra – và bạn có thể làm gì để thay đổi kết quả. Học tài chính cũng giống như học một ngoại ngữ mới. Ban đầu bạn chỉ thuộc vài từ vựng – doanh thu, lợi nhuận, chi phí, dòng tiền. Sau đó bạn dần ghép chúng thành câu – biết phân tích lời lỗ, hiểu các báo cáo, tính được hiệu suất. Và cuối cùng, bạn trở thành người kể chuyện – kể lại hành trình của công ty bằng ngôn ngữ của con số, rõ ràng, trung thực và đầy ý nghĩa.
Nếu bạn muốn đi xa hơn, biết cách ứng dụng các công cụ tài chính khác vào công việc hằng ngày, hãy tham gia khóa học Finance for Non Finance Manager của CASK. Tại đây, bạn sẽ được thực hành với case study thực tế, học cách dùng báo cáo tài chính như một “ngôn ngữ chung” để dẫn dắt đội ngũ và trao đổi hiệu quả hơn với Finance.
